Jump to content

Պատվի սպանություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բռնություն կանանց նկատմամբ
Խնդիրներ
Սպանություն
Սեռական հանցագործություն և բռնաբարություն
Առնչվող թեմաներ
Ֆեմինիզմ
Պատմություն

Ֆեմինիզմի ալիքներ

Կանանց ընտրական իրավունք

Տարբեր երկրներում
Հատման տարբերակներ

Սոցիալիստական

Բազմամշակութային
Պահպանողական տարբերակներ
Ֆեմինիստական թեոլոգիա
Շարժում և գաղափարախոսություն
Հայեցակարգեր
Հեռանկարներ
Տեսություն

Ուսումնասիրության տարածքներ
Ըստ մայրցամաքի և երկրի
Ցանկեր և կատեգորիաներ
Ցանկեր

Կատեգորիաներ
Կանանց իրավունքներ ըստ երկրի Ֆեմինիստներ ըստ ազգության Ֆեմինիստներ ըստ ազգության

Պատվի սպանություն կամ խայտառակության սպանություն[1], ընտանիքի՝ առավել հաճախ (բայց ոչ պարտադիր) իգական սեռի անդամի սպանություն, որը կատարվել է հարազատների կողմից, ընտանիքի վրա անպատվություն բերելու համար։ Անպատվության տակ սովորաբար ենթադրում են տվյալ մշակույթում արգելված սեռական բնույթի գործողությունները, ինչպիսիք են ամուսնական դավաճանությունը, մինչամուսնական սեքսը, բռնաբարությունը, համասեռական հարաբերությունները, ինչպես նաև կրոնափոխությունը[2][3][4][5][6]։

ՄԱԿ-ի 2010 թվականի գնահատականներով՝ աշխարհում տարեկան տեղի է ունենում պատվի շուրջ 5 հազար սպանություն, մինչդեռ մի շարք կանացի կազմակերպություններ, The Independent-ի տվյալների համաձայն, նույն թվականին հաշվել են, որ նման սպանությունների թիվը կազմում է մոտ 20 հազար։

Հորդանանում տարեկան 15-20 նման դեպք է գրանցվում, սակայն 2016 թվականին, ըստ Human Rights Watch կազմակերպության, նկատելի աճ է գրանցվել։

Սահմանումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Human Rights Watch-ը սահմանում է «պատվի սպանությունը» հետևյալ կերպ․

Պատվի հանցագործությունները բռնության ակտեր են, սովորաբար ընտանիքի արական սեռի անդամների կողմից կատարված ընտանիքի այն իգական սեռի անդամների սպանությունները, որոնք իրենց կարծիքով անպատվություն են բերել ընտանիքին։ Կինը կարող է թիրախ դառնալ իր ընտանիքի համար մի շարք պատճառներով, այդ թվում՝ պայմանավորվածության համաձայն ամուսնանալուց հրաժարվելը, սեռական բռնության զոհ դառնալը, ամուսնալուծության հասնելը՝ նույնիսկ դաժան ամուսնուց, դավաճանություն կատարելը։ Պարզ գիտակցումը, որ կինը գործել է այնպես, որ «անպատվություն» բերի ընտանիքին, բավական է հարձակում կատարելու համար[7]։

Տղամարդիկ նույնպես կարող են դառնալ պատվի սպանությունների զոհեր կնոջ ընտանիքի կողմից, որի հետ նրանք գտնվում են ոչ անպատշաճ հարաբերությունների մեջ, կամ՝ համասեռական գործունեությամբ զբաղվելով[8][9]։

Որոշ պատվի սպանությունների դեպքում, որոնք փոխանցվել են գերմանական դատարաններին, սպանության մեղադրանքները հասցվել են ոչ կանխամտածված սպանության։ Սա կոչվում է «պատվի պաշտպանություն»[10]։

Ընդհանուր բնութագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ պատվի սպանությունները ծրագրվում են ընտանիքի մի քանի անդամների կողմից, երբեմն պաշտոնական «ընտանեկան խորհրդի» միջոցով։ Սպանության սպառնալիքն օգտագործվում է որպես վարքագծի վերահսկողության միջոց, հատկապես սեռականության և ամուսնության նկատմամբ։ Ընտանիքի անդամները կարող են իրենց ստիպել գործել, որպեսզի պահպանեն ընտանիքի հեղինակությունը հասարակության մեջ, հատկապես համախմբված համայնքներում[11]։ Հանցագործները հաճախ չեն բախվում իրենց համայնքներում բացասական ստիգմատիզմին, քանի որ նրանց վարքագիծը համարվում է արդարացված[12]։

Մեծահասակ զոհերի պատվի սպանությունները հաճախ կատարվում են ամուսնու կողմից, սակայն 44% դեպքերում մարդասպանները լինում են կամ զոհի, կամ ամուսնու ընտանիքից։

Ավելի երիտասարդ կանանց պատվի սպանությունների 81%-ը կատարվել է իրենց ընտանիքների կողմից, իսկ երիտասարդ զոհերի 53%-ը մահվանից առաջ տանջանքների է ենթարկվել։

Աստիճան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատվի սպանությունների թիվը շատ դժվար է որոշել։ Շատ երկրներում պատվի սպանությունների մասին տվյալները պարբերաբար չեն հավաքվում, և այդ սպանություններից շատերը գրանցվում են ընտանիքների կողմից որպես ինքնասպանություն կամ դժբախտ պատահար[13][14][15]։ Թեև պատվի սպանությունները հաճախ ասոցացվում են Ասիական մայրցամաքի՝ հատկապես Մերձավոր Արևելքի և Հարավային Ասիայի հետ, դրանք տեղի են ունենում ամբողջ աշխարհում[16][17]։ 2000 թվականին Միավորված ազգերի կազմակերպությունը հաշվարկել է, որ ամեն տարի պատվի սպանությունների զոհ են դառնում ավելի քան 5000 կանայք[18]։ Ըստ BBC-ի՝ «Կանանց իրավապաշտպան խմբերը, սակայն, կասկածում են, որ ամեն տարի ամբողջ աշխարհում ավելի քան 20 հազար կանանց են սպանում»[19]։ Սպանությունը պատվի հանցագործության միակ ձևը չէ, տեղի են ունենում նաև այլ հանցագործություններ, ինչպիսիք են թթվով հարձակումները, առևանգումը կամ ծեծի կիրառմամբ հարձակումները։ 2010 թվականին Մեծ Բրիտանիայի ոստիկանությունը գրանցել է առնվազն 2,823 նման հանցագործություն[20]։

Մեթոդներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սպանության մեթոդները ներառում են քարկոծումը, դանակի հարվածները, ծեծումը, այրումը, գլխատումը, կախումը, կոկորդի կտրումը, մահացու թթվով հարձակումները, գնդակահարումը և խեղդումամահությունը[21]։ Սպանությունները երբեմն կատարվում են հրապարակայնորեն, որպեսզի համայնքի այլ մարդկանց նախազգուշացնեն արգելված վարքագիծ համարվող գործունեությամբ զբաղվելու հնարավոր հետևանքների մասին[21]։

Անչափահասների օգտագործումը հանցագործության մեջ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաճախ անչափահաս աղջիկները և տղաները ընտրվում են ընտանիքի կողմից որպես մարդասպաններ, որպեսզի մարդասպանը կարողանա օգտվել առավել բարենպաստ իրավական արդյունքից։ Տղաներին և երբեմն կանանց խնդրում են վերահսկել իրենց քույրերի կամ ընտանիքի իգական սեռի այլ անդամների պահվածքը համոզվելու համար, որ նրանք «պատիվը» ստորացնող և ընտանիքի «հեղինակությանը» վնասող գործունեությամբ չեն զբաղվում։ Տղաներին հաճախ խնդրում են սպանություն կատարել, և եթե նրանք հրաժարվեն, ապա կարող են լուրջ հետևանքներ ունենալ ընտանիքի և հասարակության կողմից՝ իրենց «պարտքը» չկատարելու համար[21][22]։

Հարկադիր ինքնասպանությունը որպես փոխարինող միջոց

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարկադիր ինքնասպանությունը կարող է պատվի սպանությունը փոխարինող միջոց լինել։ Այդ դեպքում ընտանիքի անդամներն անձամբ չեն սպանում զոհին, այլ ստիպում են նրան ինքնասպանություն գործել՝ պատժից խուսափելու համար։ Նման ինքնասպանությունները տարածված են Թուրքիայի հարավ-արևելքում[13][23]։ Հաղորդվում է, որ 2001 թվականին Իրանի Իլամ քաղաքում 565 կին է սպանվել պատվի պաշտպանության հետ կապված հանցագործությունների հետևանքով, որոնցից 375-ը, ինչպես հաղորդվում է, ներկայացվել են որպես ինքնահրկիզում[24][25]։ 2008 թվականին ինքնահրկիզումը «տեղի է ունեցել քրդական բնակավայրի բոլոր շրջաններում (Իրանում), որտեղ այն ավելի տարածված էր, քան Իրանի այլ մասերում»[24]։ Նշվում է, որ Իրաքի Քուրդիստանում մահվան շատ դեպքեր գրանցվում են որպես «կանանց ինքնասպանություններ»՝ պատվի հետ կապված հանցագործությունները թաքցնելու համար[26]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «SECRETARY-GENERAL, IN ADDRESS TO "WOMEN 2000" SPECIAL SESSION, SAYS FUTURE OF PLANET DEPENDS UPON WOMEN». United Nations.
  2. ↑ «Ethics: Honour Crimes». BBC. 1970 թ․ հունվարի 1. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  3. ↑ «Honor killing: Definition and More from the Free Merriam-Webster Dictionary». merriam-webster.com. 2012 թ․ օգոստոսի 31. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  4. ↑ «Honor killing definition». dictionary.reference.com. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  5. ↑ «Shocking gay honor killing inspires movie - CNN.com». Edition.cnn.com. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  6. ↑ «Iraqi immigrant convicted in Arizona 'honor killing' awaits sentence - CNN.com». Edition.cnn.com. 2011 թ․ փետրվարի 23. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  7. ↑ «Violence Against Women and "Honor" Crimes». Human Rights Watch. Վերցված է 2001 թ․ ապրիլի 6-ին.
  8. ↑ Razzall, Katie; Khan, Yasminara (2017 թ․ ապրիլի 11). «Male 'honour' cases 'underreported'» (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  9. ↑ Afghan couple stoned to death – Central & South Asia. Al Jazeera English (16 August 2010). Retrieved 1 October 2011.
  10. ↑ Foblets, Marie-Claire; Renteln, Alison Dundes (2009 թ․ հունվարի 16). Multicultural Jurisprudence: Comparative Perspectives on the Cultural Defense. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-84731-481-9.
  11. ↑ «FAQ». Hbv-awareness.com. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 15-ին.
  12. ↑ «Introduction – Preliminary Examination of so-called Honour Killings in Canada». Justice.gc.ca. 2013 թ․ սեպտեմբերի 24. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 15-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 «UNICEF Turkey: Protective Environment for Children; Honour Crimes and Forced Suicides». unicef.org.tr. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  14. ↑ Mayell, Hillary (2002 թ․ փետրվարի 12). «Thousands of Women Killed for Family "Honor"». National Geographic News. National Geographic Society. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 22-ին. Pdf via unl.edu
  15. ↑ Holt, Gerry (2014 թ․ մայիսի 29). «BBC News – Why do families kill their daughters?». BBC News. Bbc.com. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 15-ին.
  16. ↑ http://www1.umn.edu/humanrts/svaw/advocacy/modelsessions/what_is_GBV.PDF
  17. ↑ «Honor Killings: Amnesty USA». webcache.googleusercontent.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  18. ↑ «"Honor killing" under growing scrutiny in the U.S. – Crimesider». CBS News. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  19. ↑ Maher, Ahmed (2013 թ․ հունիսի 20). «Many Jordan teenagers 'support honour killings'». bbc.co.uk. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  20. ↑ «'Honour' attack numbers revealed by UK police forces». bbc.co.uk. 2011 թ․ դեկտեմբերի 3. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 «Femicide: A Global Issue that demands Action» (PDF). Genevadeclaration.org. Academic Council on the United Nations System. էջ 60. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 20-ին.
  22. ↑ «Honour Related Violence» (PDF). Humanrights.ch. Kvinnoforum. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 20-ին.
  23. ↑ «UN probes Turkey 'forced suicide'». BBC News. 2006 թ․ մայիսի 24. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 Amnesty International (July 2008). Human Rights Abuses against the Kurdish Minority. London: Amnesty International. Available at https://www.amnesty.org/en/library/asset/MDE13/088/2008/en/d140767b-5e45-(չաշխատող հղում) 11dd-a592-c739f9b70de8/mde130882008eng.pdf [downloaded 15 July 2009]
  25. ↑ «Document». www.amnesty.org.
  26. ↑ Kurdish Human Rights Project European Parliament Project: The Increase in Kurdish Women Committing Suicide Final Report «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)

Մատենագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պատվի_սպանություն&oldid=9992211» էջից